We leven in een wereld waarin afleiding overal te vinden is, met name digitaal. Het is daarom des te belangrijker dat je in staat bent om jezelf te vermaken zonder deze digitale afleiding. Want zeg nou zelf, offline activiteiten geven over het algemeen een stuk meer voldoening dan dat uurtje scrollen op social media.
Je bent het vast met mij eens dat spelen belangrijk is voor de ontwikkeling van kinderen. Het is een boodschap die vaak naar voren komt. Maar zoals uitgebreider beschreven in mijn artikel over vrij spel, is écht vrij spelen in mijn ogen een proces dat volledig vanuit het kind ontstaat. En dit lijkt tegenwoordig steeds minder te gebeuren.
Recent verscheen een artikel op Vakblad Vroeg met de titel ‘Afname vrij spel funest voor stimuleren ontwikkeling’. De prestaties in het onderwijs lijken steeds minder te worden en tegelijkertijd nemen leer- en gedragsproblemen toe. Gelukkig is er een remedie. Als we vrij spelen alle kans geven vanaf jongs af aan kan hier wat tegen gedaan worden.
In het artikel wordt beschreven dat onnatuurlijke omgevingsfactoren tijdens de eerste levensjaren de neurologische ontwikkeling verstoren en vertragen. Als hersenverbindingen niet optimaal worden aangelegd kan dit gevolgen hebben voor het leren lezen, rekenen en schrijven. Met onnatuurlijke omgevingsfactoren worden baby-artikelen en beeldschermen bedoeld. Omdat kinderen vaak lang in een van de volgende baby-artikelen zitten (denk aan wipstoeltjes, autostoeltjes, looprekjes of bouncer) is er weinig mogelijkheid tot vrij bewegen. Behalve het weinig bewegen en te veel beeldschermgebruik worden een overdaad aan speelgoed en de ingeslopen controledrang ook als valkuilen voor een gunstige ontwikkeling genoemd. En dit zijn dus ook stuk voor stuk valkuilen voor het vrij spelen.
Kortom, dat spelen zo ontzettend essentieel is voor de ontwikkeling moge duidelijk zijn. Maar ondanks dat elk kind geboren is om te spelen, zijn er een aantal redenen dat het niet altijd lukt. Hieronder noem ik 8 redenen waarom je kind zichzelf niet kan vermaken en benoem ik wat kan helpen.
De verschillende redenen waarom spelen niet lukt
- Je kind is vanaf baby of jongs af aan continu vermaakt. Bijvoorbeeld door een mobile boven z’n hoofd, door speelgoed met batterijen, door jezelf of door een scherm. Je kind heeft zelden zelf moeten spelen zonder deze ‘hulp’ en is daarom snel gefrustreerd als er geen vermaak beschikbaar is.
- Suggestie: je kind zal moeten afkicken van passief vermaak en in de modus moeten komen om zelf te gaan spelen. Het aanbieden van open einde speelgoed en sowieso speelgoed zonder batterijen is hierin een eerste stap.
- Je redt je kind van verveling, door mee te spelen of hem materiaal te geven wat voor hem speelt (zoals een scherm, speelgoed met batterijen of doelgericht niet-open einde speelgoed). Hierdoor kan je kind de associatie krijgen dat gevoelens van verveling onveilig zijn en hier (in toenemende mate) overstuur van raken.
- Suggestie: net als bij de vorige reden is ander materiaal een goede start. Maar daarnaast zul je de verveling moeten toestaan en laten gebeuren. Als je kind aangeeft zich te vervelen kun je benoemen dat je erop vertrouwt dat hij wat kan verzinnen. Duurt het écht zo lang dat je kind er overstuur van raakt dan kun je uiteraard helpen, maar de kans is groter dat er dan iets anders speelt. Bijvoorbeeld vermoeidheid of honger, of wellicht is je kind overprikkelt van school. Als dit niet het geval is, is de kans is groot dat als je het voldoende tijd geeft je kind tot spel zal komen. Dit zal steeds makkelijker gaan en langer duren naarmate je hier langer mee bezig bent. De overgang van vermaakt worden naar zelf spelen is wel groot, dus realiseer je dat dit echt wel weken of maanden kan duren als je kind van jongs af aan altijd vermaakt werd.
- Jij bent het favoriete speeltje van je kind. Je kind vraagt altijd om mee te spelen. Maar je kind speelt vervolgens de baas over jou en bepaalt exact wat jij moet doen en moet zeggen. Het is niet gek dat hij dit leuk vind, want meestal zijn de ouders ‘de baas’ en dan zijn de rollen een keer omgedraaid. Echter is er hier sprake van een verstoorde machtsverhouding.
- Suggestie: Meespelen is niet nodig, maar als je dit graag doet, spreek dan af dat jij als jezelf meedoet. Je bent dus jezelf en niet een kat of tovenaar omdat je kind dit zegt, je kiest je eigen rol. Je laat je niet commanderen en gaat dus niet precies zoals je kind zegt spelen dat je een miauwende kat bent. Je kind kan op deze manier spelen met leeftijdsgenootjes, maar niet met jou. Je bent nu eenmaal zijn ouder en hebt dus een andere verhouding met hem dan met zijn vriendjes. Met deze grens geef jij aan dat je geen pop bent die hij kan besturen. Ook voorkom je machtsstrijd op andere momenten, want als je dit vaak toestaat kan je kind er misbruik van gaan maken. Wanner je vaker als ‘jezelf’ gaat meespelen kan het zijn dat je kind je minder vaak gaat vragen om mee te doen. Je bent nu immers een stuk saaier om mee te spelen omdat je niet exact doet wat hij zegt. Je bent niet meer de bron van vermaak en dat is precies de bedoeling. Jullie kunnen op diverse andere manieren samen connectie maken, zoals ook beschreven in dit artikel.
- De agenda van je kind zit vol buitenschoolse activiteiten zoals sport, bijles, zwemles of speelafspraakjes met anderen. Er is eigenlijk geen lege, niet ingevulde tijd waarin hij zelf kan bepalen wat hij gaat doen zonder een bepaalde planning of structuur.
- Suggestie: geef je kind meer ‘lege’ tijd. Hoe ouder je wordt, hoe meer verplichtingen er komen. Je kind is maar één keer jong. Geef hem de kans om zelf invulling te geven aan zijn tijd. Die lege tijd is cruciaal om de gebeurtenissen van de dag te verwerken. Dit verwerken gebeurt vaak via het spelen. Zo kan het best dat je je kind iets hoort zeggen dat in de klas vaak gezegd wordt tijdens zijn spel.
- Niemand heeft je ooit verteld dat spelen het werk van het kind is, en dat elk kind geboren is om te spelen. Je denkt daarom dat het jouw taak is om je kind te vermaken of dat je altijd moet meespelen.
- Suggestie: ik vertel je bij deze; als je meespelen (met speelgoed) niet leuk vind, hoef je dat absoluut niet te doen! Je kind merkt het ook als je niet oprecht bent. Doe dan liever dingen samen die jij ook echt leuk vindt en waar je dus samen plezier aan kunt beleven. Misschien ga je liever samen iets bakken, naar buiten of lees je graag voor. En ook als je het wel leuk vindt om samen te spelen; op dezelfde manier spelen zoals kinderen dat doen is niet noodzakelijk voor connectie met je kind. Voel je dus echt niet verplicht en zorg ook dat er voldoende tijd is dat je kind zonder jou speelt. In dit artikel noem ik een aantal manieren voor connectie zonder samen te spelen.
- Je onderbreekt je kind als hij eenmaal geconcentreerd aan het spelen is, door vragen te stellen zoals ‘welke kleur heeft dit blokje’ of door te benoemen dat hij zo fijn aan het spelen is. Hierdoor raakt je kind zijn focus kwijt en is het geconcentreerde spel verstoord.
- Suggestie: wees een stille observator als je kind eenmaal speelt. Je zou er achteraf iets over kunnen vragen maar houd je tijdens het spelen zoveel mogelijk op de achtergrond. Bovendien leren kinderen ook de kleuren en andere feitjes zonder dat we ze hier constant vragen over stellen.
- Je hebt een specifiek beeld van hoe spelen eruit moet zien en je kind voldoet daar niet aan. Hij gooit bijvoorbeeld met zijn speelgoed, sorteert het of lijkt elke 5 minuten weer totaal wat anders te gaan doen.
- Suggestie: verdiep je in verschillende soorten spel, bijvoorbeeld met dit artikel. Maar ook informatie over speelschema’s kan inzicht geven dat bepaald gedrag een doel dient en dat je kind dit niet doet om stout te zijn.
- Jij werkt te hard. Je doet van alles om je kind te laten spelen zoals uitgebreide invitations to play klaarzetten of door regelmatig aan toy rotation te doen.
- Suggestie: less is more. Laat het even. Ook kort spelen en maar wat aanrommelen kan je zien als spelen. De ontwikkeling tot lang en diepgaand spel kost nu eenmaal tijd. Het is ook normaal dat jonge kinderen maar kort hun aandacht erbij kunnen houden. In principe is het al voldoende als je zorgt voor een veilige omgeving, (niet teveel) speelgoed en je kind de tijd geeft om te doen wat hij wil. Zorg dat je zelf wat te doen hebt zodat je er niet continu bovenop zit en laat het los!
Meer informatie en begeleiding
Mocht je nou meer willen doen om vrij spelen te stimuleren? Er staan al diverse artikelen gelinkt maar ik zal ze hier ook even noemen. Ik heb artikelen geschreven over wat vrij spelen is, wat toy rotation is, wat open einde speelgoed is, welke speelgoed categorieën er zijn, welke soorten spel er zijn, waarom schermtijd spelen lastiger maakt en waarom ik geen voorstander ben van invitations to play. Daarnaast kan ik de Engelstalige artikelen (en de podcast) van Janet Lansbury aanraden, ze heeft veel geschreven over spelen. Ook de artikelen van Peter Gray (psycholoog en schrijver van onder andere het boek ‘Free to learn’.) raad ik aan. En mocht je nu denken, ik kan wel wat hulp gebruiken bij dat zelfstandig spelen? Ik bied ook begeleiding aan, meer daarover lees je hier.
