We gebruiken onze fijne motoriek de hele dag door. Denk aan de knoopjes van je blouse dichtmaken, een verpakking openen, je veters strikken of een telefoonnummer opschrijven.
Op school zijn kinderen in de kleuterklas fijn-motorisch bezig door onder andere te kleuren, te knippen en te knutselen. In groep 3 start het echte schrijven: een complexe vaardigheid die veel van de fijne motoriek vraagt. Kinderen moeten veel oefenen om het schrijven eigen te maken.
Fijne motoriek bestaat uit meerdere vaardigheden en heeft vaak betrekking op een voorwerp. Denk bijvoorbeeld aan een pen. Een pen kan je vastpakken, in de hand manipuleren (bijvoorbeeld ronddraaien tussen je vingers), neerleggen of gebruiken door er mee te schrijven.
Bij een tablet of ander device gebruikt het kind vaak 1 en soms 2 vingers om het device te bedienen. Deze vingers worden gebruikt om op het scherm te tikken, te slepen, te scrollen of om in of uit te zoomen. Als je deze bewegingen vergelijkt met de voorbeelden van de pen zie je dat je met de pen veel meer gevarieerde bewegingen kan maken.
Heeft het gebruiken van tablets en andere devices een positieve impact op de fijne motoriek?
Vermoedelijk niet. Bij een Duitse studie met kleuters werd gevonden dat schermgebruik een negatieve associatie had met fijn motorische vaardigheden. Meer uren schermgebruik betekende een lagere score voor fijne motoriek [1].
Vanuit mijn ervaring als ergotherapeut ben ik hier niet verbaast over. De bewegingen die komen kijken bij een tablet of ander device zijn eenvoudig en weinig gevarieerd en daarom onvoldoende voor optimale ontwikkeling van de fijne motoriek.
Om een goede basis te leggen voor de fijne motoriek moet een kind diverse gevarieerde bewegingen maken met de handen. Denk aan bouwen met blokken, graven in zand, scheuren van papier, kneden van klei of het rijgen van kralen. Op een scherm moet een kind herhaaldelijk tikken of slepen en zijn er vrijwel geen andersoortige bewegingen mogelijk.
Om motoriek te stimuleren hoef je dus geen schermtijd in te zetten. Door binnen te spelen met verschillende soorten speelgoed of buiten te spelen met natuurlijk materiaal zoals stokjes en stenen kunnen kinderen hun motorische vaardigheden oefenen en uitbreiden. Kinderen zijn van nature geneigd om te bewegen en te ontdekken. De meeste kinderen ontwikkelen de vaardigheden die nodig zijn om bijvoorbeeld te leren schrijven vanzelf. Voorwaarde is dus wel dat ze voldoende kunnen spelen zonder scherm en met verschillende soorten materiaal.
Wat als de motorische ontwikkeling niet vanzelf gaat?
Er kunnen verschillende redenen zijn dat de motorische ontwikkeling niet helemaal vanzelf verloopt. Als ergotherapeut heb ik veel kinderen in behandeling gehad voor motorische problemen. Deze kinderen hadden bijvoorbeeld een onleesbaar handschrift, kramp met schrijven, konden niet knippen, kleuren of hadden nog geen voorkeurshand.
Het vervelende is dat als een kind motorisch een beetje achterloopt hij daar regelmatig mee geconfronteerd wordt. Bijvoorbeeld omdat hij zelf z’n broekknoop niet dicht krijgt, juf zijn veters moet strikken of omdat hij niet kan lezen wat hij net opgeschreven heeft.
Simpel gezegd is er geen “quick fix”. Motoriek ontwikkelt zich door voldoende herhaling en oefening. Dus door te doen!
Door vanaf jongs af aan vaak en gevarieerd met de handen bezig te zijn leg je een goede basis voor onder andere het leren schrijven, wat weer positieve gevolgen heeft voor de schoolprestaties. Immers, als je al je concentratie nodig hebt om leesbaar te schrijven is het erg lastig om daarnaast goed op te letten en te begrijpen waar het over gaat. Een groot deel van de aandacht gaat dan ‘verloren’ aan het schrijven.
Hoe kun je de fijne motoriek stimuleren?
Hieronder deel ik een aantal activiteiten die fijne motoriek stimuleren. Je zult zien dat dit hele alledaagse dingen zijn en dat komt ook omdat we onze fijne motoriek bij ontzettend veel handelingen gebruiken. Het normale dagelijkse leven is meestal al voldoende om de motoriek te ontwikkelen. Extra oefening is in principe niet nodig als je kind elke dag de kans krijgt om op verschillende manieren zijn motoriek te oefenen en uit te breiden. Dus laat hem altijd ook een stukje zelf proberen van zijn rits ook al gaat het sneller als je het zelf doet!
Activiteiten om fijne motoriek te stimuleren:
- Kneden of ‘iets’ vormen: met klei, koekjesdeeg, in de zandbak of met kinetisch zand
- Scheuren en knippen. Tip: Hoe dikker het papier, hoe makkelijker voor het leren knippen van vormen
- Sluitingen openmaken: denk aan (druk)knopen, ritsen, zakjes snoep/chips openmaken, klittenband sluitingen of de draaidop van de tandpasta
- Helpen in de tuin: lekker graven en wroeten in de aarde met de handen of met klein tuingereedschap
- Helpen in de keuken: denk aan gieten, schenken, snijden, raspen, roeren, kruiden strooien, met een spatel iets omdraaien. Als je een leertoren of krukje hebt is het ontzettend leuk om je kind met kleine taakjes mee te laten helpen bij het koken of bakken.
- Klimmen en klauteren voor hand- en grijpkracht
- Tekenen en schilderen. Varieer in materiaal: denk aan potloden, krijtjes, kwasten en stiften maar ook wattenstaafjes zijn leuk om mee te verven.
Bonus tip voor bij het tekenen:
Hang een tekenblaadje eens op ooghoogte van het kind aan de muur. Niet alleen is dit een leuke variatie voor je kind, door de positie wordt hij gedwongen z’n potlood in een andere greep te houden en het is een goede oefening om de rompstabiliteit te trainen voor tijdens het schrijven.
Bronnen:
[1] Martzog, P., & Suggate, S.P. (2022). Screen media are associated with fine motor skill development in preschool children. Early Childhood Research Quarterly, 60, 363-373. https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2022.03.010
