Scherm-afhankelijkheid bestaat echt. En we moeten het serieus nemen.
Ik hoef niemand uit de leggen dat schermgebruik verslavend is en dat we goed moeten opletten hoe lang kinderen per dag op een scherm zitten. Maar wist je dat er echt afhankelijkheid kan ontstaan?
Dit wordt ook wel ‘Screen Dependency’ genoemd en je kunt het zien als verslaving. Het gedrag wat erbij hoort weerspiegelt een verstoorde impulscontrole en een verstoord neurologisch beloningsmechanisme [1].
Net als bij andere verslavingen kun je symptomen merken zoals: extreme belangstelling, afkickverschijnselen, toegenomen tolerantie, niet zelf kunnen stoppen of minderen, verlies van andere interesses, doorgaan ondanks negatieve consequenties, liegen over hoe lang er gekeken of gespeeld is en de activiteit gebruiken om te ontsnappen aan negatieve emoties [1].
Hoe ziet scherm-afhankelijkheid eruit in gedrag?
De volgende signalen kun je merken bij scherm-afhankelijkheid of verslaving:
- Het is moeilijk om te stoppen
- Je kind is langdurig boos of emotioneel als er geen schermtijd wordt toegestaan en hij is moeilijk te kalmeren
- Drammen en onderhandelen voor meer als de tijd om is
- Meteen bij het wakker worden of uit school komen om schermtijd (tv/tablet/smartphone) vragen
- Langer kijken of spelen dan is toegestaan
- Stiekem kijken of spelen
- Weinig of geen interesse in andere dingen
- Alleen kalmeren als je toegeeft en schermtijd toestaat
- Verandert slaappatroon of laat gaan slapen
- Na te lang schermgebruik boos zijn of gemakkelijk huilen
Hoe ontstaat scherm-afhankelijkheid?
Scherm-afhankelijkheid is een brede term die gebruikt wordt om het problematische gebruik van schermen te beschrijven. Het gaat hierbij om smartphones, tablets, tv en videogames. In een artikel dat ik tegenkwam wordt de term ‘Screen Dependency Disorders’ gebruik als overkoepelende term waar andere termen onder vallen zoals: Facebook-verslaving, internetverslaving, Internet Gaming Disorder en andere digitale verslavingen [2].
De stoornis Internet Gaming Disorder (IGD) staat inmiddels in de DSM-5 benoemd als stoornis die verder onderzoek nodig heeft. IGD komt in feite neer op game-verslaving waarbij dit zodanig is dat het dagelijks leven beïnvloedt wordt op gebieden zoals werk en school. Ik benoem deze omdat hier al veel onderzoek naar is gedaan. Studies met hersenscans hebben laten zien dat bij IGD neurobiologische veranderingen in het brein plaatsvinden die ook gezien worden bij andere verslavingen [3].
Bij IGD wordt gezien dat hersenregio’s die te maken hebben met beloning betrokken zijn. Er is verminderde activiteit bij gebieden voor impulscontrole en sprake van verstoorde besluitvorming. Ook verminderde functionele connectie in hersennetwerken die betrokken zijn bij cognitieve controle, executieve functies, motivatie en beloning komt naar voren bij IGD [3].
Hoewel in het onderzoek van de resultaten hierboven naar IGD werd gekeken bij adolescenten wordt wel vermoed dat hetzelfde geldt voor overmatig schermgebruik bij jongere kinderen. Hier moet alleen nog meer (gericht) onderzoek naar gedaan worden.
Het is echter gemakkelijk te bedenken dat apps, video’s en sociale media dezelfde soort werking hebben als games. Ze zitten vol met elementen die ons beloningssysteem triggeren.
Dat beloningssysteem, hoe zit dat?
Dit heeft alles te maken met dopamine. Dit wordt geproduceerd in reactie op wat we zien en in hoeverre dat ons aanspreekt. Om dit uit te leggen gebruik ik reclames als voorbeeld. De visuele stimulatie in reclames heeft als doel om je aandacht te pakken en jou een positieve connectie te laten vormen met het merk. Vervolgens hunkert ons brein naar dingen die ons goed laten voelen. Denk even aan McDonald’s reclames of andere voedselreclames.
Dit is wat je dopaminerge beloningssysteem doet. Het gaat niet zo zeer om de beloning zelf maar de verwachting van een beloning die vervolgens iemands acties beïnvloedt [4]. Hierdoor blijven we dus door scrollen en krijgen we als het ware ‘zin’ in een grappige video. En doordat we eindeloos toegang hebben tot dit soort beloningen (denk aan scrollen op Instagram, TikTok of Facebook) is ons brein gewend geraakt aan onmiddellijke beloning.
We moeten realiseren dat de werking hiervan sterk is. En hoewel dat eerdere onderzoek wat ik benoem zich op adolescenten richtte kan je een argument maken dat dit effect voor jonge kinderen nog sterker is, gezien hun nog onderontwikkelde brein. Het is dus van belang om erg uit te kijken naar de eerdergenoemde signalen van scherm-afhankelijkheid.
Wat kan je doen als je een of meerdere signalen herkent van scherm-afhankelijkheid?
Als je merkt dat het schermgebruik van je kind problematisch wordt en je hier continu strijd om hebt is het een goed idee om (tijdelijk) te stoppen of sterk te minderen. Het brein van je kind is dan afhankelijk geraakt van de intense stimulatie van video’s en spelletjes. Het zal enige tijd kosten om af te kicken van de continue dopamine-shots.
Dit kan je doen:
- Probeer stapsgewijs het schermgebruik af te bouwen en te vervangen door vrij spel. Meer tips om spel te stimuleren vind je in het artikel over toy rotation en de soorten spel.
- Houd er rekening mee dat je (heftig) emotioneel gedrag kan gaan zien in de periode van ontwenning. Hier moet je doorheen om de verslaving te doorbreken en het is belangrijk dat je ondanks de heftige emoties of het gedram niet toegeeft
- Realiseer je dat dit gedrag door de verslavende werking van digitale media komt.
- Probeer het afbouwen over een periode van 4 weken te doen. Hierna kan je ervoor kiezen om af en toe weer schermtijd toe te staan als je dit wil.
En het belangrijkste: wees niet boos op jezelf en voel je niet schuldig dat je dit niet wist! We denken veel te licht over schermtijd en ouders worden nergens geïnformeerd over de mogelijke gevaren. Met wat moeite kan je de afhankelijkheid sterk verminderen of helemaal stoppen. We zouden schermtijd bij kinderen een stuk serieuzer moeten nemen. Dat jij dit leest geeft al aan dat jij het belangrijk vindt om verstandig met schermtijd om te gaan. Bewustzijn is de eerste stap!
Bronnen:
[1] Hadi, A.A., Latip, N.A.A., & Aidid, E.M. (2023). Screen Media Dependency and its associated factors among preschool children in Kuala Lumpur. Malaysian Journal of Medicine and Health Sciences, 19(3), 204-214.
[2] Sigman, A. (2017). Screen Dependency Disorders: a new challenge for child neurology. JICNA. ISSN 2410-6410. Available at: http://jicna.org/index.php/journal/article/view/67
[3] Weinstein, A., & Lejoyeux, M. (2020). Neurobiological mechanisms underlying internet gaming disorder . Dialogues in clinical neuroscience, 22(2), 113–126. https://doi.org/10.31887/DCNS.2020.22.2/aweinstein
[4] Landry, G. (2022). “The Effects of Excessive Screen Time on Children and Young Adolescents”. Undergraduate Scholarly Works. 1. https://digitalcommons.kennesaw.edu/usw/1
