We kunnen over het algemeen een onderscheid maken tussen passieve en actieve schermtijd.
Passieve schermtijd wil zeggen dat het niet interactief is. Er wordt gekeken en geluisterd, bijvoorbeeld naar een film, serie of YouTube Kids. Dora zou hier bijvoorbeeld niet onder vallen omdat in die serie bewust vragen worden gesteld aan kinderen en er dus sprake is van interactie. De kijker is bij passieve schermtijd een passieve ontvanger van de input en heeft geen invloed op de inhoud.
Actieve schermtijd betekent ook wel interactief. Dit gaat dus om apps waarbij kinderen bepaalde handelingen moeten uitvoeren, zoals iets aanklikken of iets slepen over het scherm in een spelletje. Ook video’s die actieve deelname van kinderen vragen vallen hieronder, net als scrollen door sociale media. Bij (inter)actieve schermtijd is het lastiger om even te stoppen of te pauzeren. Je bent immers zelf actief betrokken en zal waarschijnlijk niet doorgaan met kijken of spelen als je niet meer geïnteresseerd bent, dan klik je weg of scrol je door naar iets anders. Er is een continue stroom van nieuwe prikkels die je op kan zoeken. Dit in vergelijking met iets meer passiefs zoals tv; de film gaat zoals deze gaat, je kan niet kiezen dat het verhaal anders verloopt. Je kijkt de film af of je zapt weg, meer opties zijn er niet. Alle soorten games, interactieve boeken en ook FaceTime vallen onder interactieve schermtijd.
Wat is het verschil tussen actieve en passieve schermtijd?
Er is momenteel nog weinig onderzoek waarin specifiek gekeken wordt naar het verschil tussen interactief en passief. Het ligt wel voor de hand dat een spelletje doen op de iPad meer vraagt van de aandacht- en denkprocessen dan het kijken van een film. In een onderzoek uit 2023 [1] waarin werd gekeken naar associaties tussen schermtijd en slaap bij adolescenten, werd gevonden dat tv kijken pas na meer dan 4 uur een (negatieve) associatie had met slaap, en actieve schermtijd zoals gamen al na 2 uur. Een van de redenen zou zijn dat er tijdens gamen keuzes gemaakt moeten worden, waardoor er meer cognitieve betrokkenheid is. Het brein is dan ‘wakker’ en heeft dan waarschijnlijk langer nodig om tot rust te komen voor het slapen, in vergelijking met televisie kijken.
Meer verslavend
Het lijkt er daarnaast op dat interactieve schermtijd meer verslavend is dan passieve schermtijd. Veel digitale omgevingen en producten zijn zo ontwikkeld dat ze zo lang mogelijk gebruikt worden, dat gebruikers dagelijks terugkomen en ze bieden content aan die past bij interesses van het kind [2]. Dit maakt het natuurlijk moeilijk te weerstaan, met name voor kinderen met verminderde impulscontrole.
Ook blijkt dat apps die gelabeld zijn als ‘educatief’ net als niet-educatieve apps elementen bevatten om de aandacht vast te houden [3]. Als ouder denk je waarschijnlijk een betere keuze te maken door iets educatiefs te kiezen, maar helaas is dit niet per se het geval. Er zijn namelijk geen richtlijnen of eisen waar een app aan moet voldoen voor het label educatief [3].
In onderzoek waarbij ouder-kind paren werden geobserveerd tijdens het spelen met speelgoed versus met een tablet werden een paar dingen gezien. Allereerst dat ouders bij spel met de tablet vaker uitgesloten werden van het spel, bijvoorbeeld omdat de app geen mogelijkheid had om samen te spelen. Ook waren kinderen tijdens spelen met de tablet minder responsief naar de ouders, bijvoorbeeld door niet te reageren op vragen. In vergelijking met het spelen met ‘analoog’ speelgoed was het tijdens spelen met de tablet lastiger om interactie te houden met de ouder, de aandacht werd weer teruggetrokken naar het scherm [4].
Is de een slechter dan de ander?
Er zijn dus een aantal verschillen tussen passieve en actieve schermtijd. Het grootste verschil lijkt hem te zitten in het ontwerp: waar apps graag je aandacht vasthouden voor korte termijn, is dat bij televisie veel meer verspreid over een langere termijn, zodat er een verhaal verteld kan worden. Wat betreft het effect lijkt het erop dat het bij actieve schermtijd lastiger kan zijn om te stoppen. Dit komt onder andere doordat apps allerlei mechanismen bevatten om de aandacht vast te houden. Ook heeft het label educatief weinig waarde als het om apps gaat. Als de keuze neerkomt op een ‘educatieve’ app of Sesamstraat lijkt de laatste dan wellicht een betere optie. Toch is het te kort door de bocht om simpelweg te zeggen dat actieve schermtijd ‘slechter’ is. Want ik denk dat een uurtje videobellen met een familielid of vriend je over het algemeen een beter gevoel geeft en meer waardevol is dan een uurtje tv. En als gezin genieten van een leuke Disney-film zal dan weer meer waard zijn dan uren iPad-spelletjes spelen.
Het gaat uiteindelijk toch weer om balans. Zoals ook te lezen is in mijn kernwaarden zie ik schermtijd liever als iets wat altijd nog kan. Want hoewel we dus niet kunnen zeggen dat passief slechter of beter is dan actief, weten we wel dat vrij spel altijd een goede keuze is voor kinderen, zonder dat je je aan een maximum aantal uren hoeft te houden!
Bronnen
[1] Khan, A., Reyad, M. A. H., Edwards, E., & Horwood, S. (2023). Associations between adolescent sleep difficulties and active versus passive screen time across 38 countries. Journal of affective disorders, 320, 298–304. https://doi.org/10.1016/j.jad.2022.09.137
[2] Domoff, S. E., Borgen, A. L., & Radesky, J. S. (2020). Interactional theory of childhood problematic media use. Human behavior and emerging technologies, 2(4), 343–353. https://doi.org/10.1002/hbe2.217
[3] Mallawaarachchi, S.R., Tieppo, A., Hooley, M., & Horwoord, S. (2023). Persuasive design-related motivators, ability factors and prompts in early childhood apps: a content analysis. Computers in Human Behavior, 139, 107492. https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107492
[4] Hiniker, A., Lee, B., Kientz, JA., & Radesky, J. (2018). “Let’s Play! Digital and Analog Play Between Preschoolers and Parents.” Proceedings of the 36th annual ACM conference on human factors in computing systems (CHI 18), 659:1–13.
