Er zijn veel verschillende definities van vrij spel. Op Schermvrij Opvoeden gaan we bij de term spel uit van vrij, ongestructureerd spel. In het Engels word dit independent of unstructured play genoemd. Spel vindt plaats tijdens ongestructureerde tijd en kan zowel binnen als buiten plaatsvinden. Ongestructureerd wil zeggen, tijd die niet ‘gevuld’ is met een activiteit of iets anders. Naast de normale speelmomenten zoals thuis en tijdens de pauze op school, kan er bijvoorbeeld ook gespeeld worden tijdens het wachten op de trein of tijdens een wandeling door de buurt.
Een definitie van spel
Spel wordt door het kind gestuurd. Het gaat bij spel om de activiteit zelf in plaats van het behalen van een bepaald doel. Het is fantasierijk en kinderen kunnen er zo diep in verweven raken dat het lijkt alsof ze in een andere wereld zijn. Zodra er sturing van een volwassene is, is er geen sprake meer van spel.
Hoe ziet spel eruit?
Vanuit deze definitie is er sprake van vrij spel wanneer een kind tijdens ongestructureerde tijd iets vanuit zichzelf doet, zonder voorop gezet doel.
Wat dit precies is, hangt af van de leeftijd, fase van ontwikkeling en op latere leeftijd speelt persoonlijke interesse steeds meer mee. Een baby speelt door armen en benen te bewegen of door naar iets te kijken. Een peuter speelt bijvoorbeeld door auto’s op een rij te zetten of door zand van het ene kopje in het andere kopje te gieten. Mogelijk heb je bij spelen beelden in je hoofd van kinderen die samen een spelletje met regels doen (zoals tikkertje) of bouwen met Lego. Hoewel dit voorbeelden van spel zijn, is het niet perse ‘meer’ of ‘beter’ spel dan het eerder genoemde gieten of sorteren. Juist dit soort ogenschijnlijk ‘saaie’ activiteiten hebben grote waarde voor kinderen om het begrip van de wereld om hun heen te ontwikkelen.
Kinderen verwerken wat ze meemaken gedurende de dag via spel. Verwerken betekent daarbij niet perse dat het vervelende situaties waren. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat je kind een heel alledaags moment uit de klas naspeelt. Het feit dat kinderen tegenwoordig veel van hun tijd in gestructureerde activiteiten doorbrengen zorgt voor een gebrek aan tijd om gewoon te ‘zijn’, zonder iets te moeten.
Hoeveel speeltijd of ongestructureerde tijd is nodig per dag?
Zoals ook in dit artikel wordt uitgelegd, wordt aangeraden om minimaal naar 3 uur ongestructureerde speeltijd per dag te streven. En daarnaast 3 uur buitenspeeltijd [1]. Dit klinkt veel maar je kan de speeltijd van de school of opvang hier al bij optellen. Verderop in dit artikel deel ik nog wat tips hoe je kan zorgen voor meer speeltijd.
Wat is vrij spel niet?
Bij elke mate van (volwassen) invloed of sturing verdwijnt stukje ‘vrij’ bij vrij spelen. Dat is niet erg, want niet alles wat een kind doet op een dag hoeft uit vrij spel te bestaan. Het betekent bijvoorbeeld dat ‘invitation to play’ geen vrij spel is. Er is immers iets klaargezet om het kind uit te lokken tot spel, waarbij er dus sprake is van invloed van de opvoeder. Dat wil niet zeggen dat je dit niet moet doen, maar zorg wel dat je dit niet ziet als vrij spel en dat er daarnaast ook ongestructureerde tijd is. In dit artikel lees je een andere blik op invitation to play.
Een ouder die met zijn kind speelt zal in veel gevallen in meer of mindere mate invloed uitoefenen op het spel. Het goede nieuws is dat ouders niet op deze manier met hun kinderen hoeven te spelen. Als je er dus totaal geen lol aan beleeft om blokkentorens te bouwen met je peuter, hoef je je daar niet schuldig over te voelen. Overigens wil dit niet zeggen dat je als ouder niet in de buurt mag (of moet) zijn wanneer je kind speelt. Bij jonge kinderen zal supervisie soms nodig zijn. Het verschil is echter dat je niet betrokken bent bij het spel zelf, bij de inhoud. Zet bijvoorbeeld de mand met wasgoed neer in de woonkamer zodat je dat dit kan vouwen, terwijl je kind een paar meter verderop speelt.
Hoe maak ik connectie zonder met mijn kind te spelen?
Ouder en kind kunnen samen ‘spelen’ en verbinding maken door gezamenlijke activiteiten te doen, die voor beiden leuk zijn. Denk aan voorlezen, bakken of koken, een uitje naar de supermarkt of samen een bordspel doen, tekenen of voetballen. Nu denk je vast dat klinkt tegenstrijdig, hoezo kan een bordspel of voetballen dan wel?
Bordspellen zijn ontzettend leuk om als gezin te doen. Door alle regels valt het niet onder vrij spel, maar het heeft natuurlijk een andere functie. Kinderen leren wachten op hun beurt, zich aan regels houden, omgaan met winnen en verliezen. Bij voetballen geldt hetzelfde. Als je een sportieve vader of moeder bent, laat je dan zeker niet tegenhouden om (bal)sporten met je kind te doen als jullie dat beide leuk vinden.
De nuance hierbij is:
Dit is niet waar het spel van kinderen exclusief uit moet bestaan. Bordspellen of spellen met regels, spel waarin een ouder invloed heeft, laten geen of weinig ruimte voor eigen initatief en eigen ideeën bij het kind. Er is een bepaalde uitkomst die erbij hoort en een redelijk vaste manier van hoe het gespeeld moet worden. Zorg naast dit soort activiteiten voor voldoende ongestructureerde tijd, waarin een kind zelf kan beslissen wat hij doet.
Plan rondom deze ongestructureerde tijd, momenten van connectie tussen ouder(s) en kind. Kern is dat je op die momenten bewust aanwezig bent en de aandacht hebt voor je kind, zonder afleiding. Als je de kinderen ophaalt en dan altijd even door de supermarkt heen racet, is dit waarschijnlijk voor jou geen geschikt moment voor connectie. Maar heb je wel een keer de tijd, doe het dan eens bewust. Dit hoeft niet ingewikkeld te zijn. Bespreek bijvoorbeeld met je kind welk eten jullie lekker vinden of doe een spelletje ik zie ik zie wat jij niet ziet. In veel gevallen is het bewust aandacht en tijd hebben voor elkaar al voldoende en hoef je echt geen heel bijzondere activiteiten te ondernemen.
Kies voor gezamenlijke activiteiten die voor jullie beiden leuk zijn. Een rondje wandelen door het park is voor zowel ouder als kind prettig. Samen genieten van een ijsje of iets anders lekkers kan ook zo’n bewust en fijn momentje samen zijn, net als gaan zwemmen. Hoe meer je focust op wat jullie samen leuk vinden, hoe fijner dat is voor jou als ouder. Je eigen tank wordt dan immers ook gevuld, in plaats van dat je alles alleen voor het plezier van je kind doet.
Tips om te zorgen voor meer spel en ongestructureerde tijd
Hoe zorg je nou voor meer ongestructureerde tijd en meer tijd buiten?
Kijk allereerst naar de momenten die er al zijn. Kan je die verlengen? Zijn er momenten waarop je nu een filmpje aanzet of de tablet pakt, die je kan vervangen door ongestructureerde tijd? Kijk naar de mogelijkheden van jullie gezin en waar kansen liggen. Is het bijvoorbeeld haalbaar dat een van de ouders een oogje in het zeil houdt bij het spelen als de ander het jongere broertje of zusje naar bed brengt? Misschien wonen opa en oma vlakbij het bos of andere natuur en kan je kind daar heerlijk buitenspelen in het weekend.
Wat zijn voor jou en je kind activiteiten die tot gezamenlijk plezier leiden? Dit hoeven niet perse grote uitjes te zijn, probeer vooral haalbare wekelijkse en dagelijkse activiteiten te bedenken. Wellicht vinden jullie het leuk om samen een rondje te lopen na het eten en dan een spelletje ik zie ik zie wat jij niet ziet te spelen.
