Ik benoem in veel artikelen dat ongestructureerd en zelfstandig spel van fundamenteel belang is voor kinderen. Echter hebben kinderen tegenwoordig vaak (veel) meer schermtijd dan gewone speeltijd. Schermgebruik kan het vermogen om zelf te spelen echter in de weg zitten.
Hoe zit dat?
Schermtijd is passief vermaak. Dat wil zeggen dat het weinig eigen initiatief en inbreng van een kind vraagt. Zo geeft een spelletje op de iPad aan wat je moet doen om een bepaald doel te bereiken (bijvoorbeeld dat je iets van de ene naar de andere plek moet slepen) en het kijken van een filmpje vraagt weinig van de eigen fantasie.
Dat is het tegenovergestelde van vrij spel waarbij alles vanuit het kind komt en er geen invloeden van buitenaf zijn die sturen. Het kind bepaalt de volledige invulling van wat hij doet zelf.
Hoe beïnvloeden apps het vermogen om zelfstandig te spelen?
Apps bevatten veel korte termijn beloningsmechanismen en sensorische stimulatie zoals kleur en geluid om de aandacht zo lang mogelijk vast te houden. Het doel is dat het kind betrokken blijft en lang blijft spelen.
Als een kind vaak en langdurig spelletjes doet op apps kan dit leiden tot:
- Overstimulatie (overprikkeling) met mogelijke gevolgen voor slaap en gedrag
- Een voorkeur voor hoog stimulerende scherm-gebaseerde ervaringen omdat andere activiteiten in vergelijking tegenvallen en onaantrekkelijk lijken (andere dingen zijn ‘saai’)
- Vervanging van waardevolle fysieke en sociale speelervaringen [1]
Kortom: als een kind gewend is geraakt aan het ‘vermaakt’ worden en de intense stimulatie van de tv of tablet kan het lastiger zijn om zelf te gaan spelen. Het kost enige tijd en moeite om iets te bedenken om te doen en als je gewend bent dat er altijd een scherm of een ouder is die iets voor je bedenkt kan dit erg onwennig zijn.
Behalve schermtijd kunnen invitations to play (uitnodiging om te spelen) die jij als ouder klaarzet ook invloed hebben op het zelfstandig spelen. Als jij vaak ideeën geeft, mee speelt of speelgoed klaarzet (zoals een ballrun) oefen je invloed uit op het spelen. Je kind kan hierdoor afwachtend worden en gaan verwachten dat jij wat bedenkt. Dit is echter niet nodig. Kinderen zijn prima in staat om zelf te spelen zonder bemoeienis van volwassenen. In dit artikel leg ik verder uit waarom invitation to play niet samengaat met vrij spel.
Wat merk je als je kind niet goed zelfstandig kan spelen?
Je kind kan bijvoorbeeld vaak vragen of je met hem wil spelen, sneller gefrustreerd zijn of kortere momenten spelen dan normaal. Het kan ook zijn dat hij vluchtig speelt. Bijvoorbeeld door van het ene naar het andere speelgoed te gaan maar eigenlijk nergens langere tijd mee te spelen. Ook kan het zo zijn dat je kind vaak om de tablet of om tv vraagt.
Daarnaast kan je merken dat je kind erg aan jou gaat hangen zodra het tijd is om te gaan spelen. Hij is ineens erg geïnteresseerd in wat jij aan het doen bent. Het zelf spelen wordt als het ware uitgesteld omdat dat moeilijk is.
Wat kan je doen als het zelfstandig spelen niet goed lukt door (teveel) schermtijd?
Als het belangrijk voor je is dat je kind zelfstandig speelt zal je door deze fase heen moeten. Het kan verstandig zijn om sterk te minderen met schermtijd of dit in ieder geval niet aan te bieden voorafgaand aan speeltijd.
Het brein moet weer leren omgaan met uitgestelde beloning en voldoening halen uit intrinsieke beloning in plaats van extrinsiek. Een voorbeeld van intrinsieke beloning is wanneer je kind na flink doorzetten succesvol een ingewikkeld bouwwerk heeft gemaakt. Terwijl hij bezig was viel het bouwwerk een paar keer om maar desondanks ging hij door en uiteindelijk lukte het. Dat heeft hij dan helemaal zelf gedaan en dat geeft voldoening! Dit interne gevoel van beloning is anders dan de externe beloning die bijvoorbeeld voorkomt in het programma Squla.
Een periode een Schermtijd Detox doen kan een goed idee zijn om de afhankelijkheid van een scherm te doorbreken en te zorgen dat je kind weer zelf kan spelen. Maar het is heel gemakkelijk om weer gewend te raken aan snelle beloning. Dus als het belangrijk voor je is dat je kind zelf speelt dan zal je de schermtijd gewoontes voor langere tijd moeten aanpassen anders bestaat de kans dat je steeds in hetzelfde patroon terugvalt.
Maak je echter geen zorgen want het is nooit te laat om te leren om zelf te spelen. Het zal uiteraard makkelijker gaan als je kind jong is dan wanneer je kind al een jaar of 5 is en nooit echt zelf heeft hoeven spelen maar met enige moeite is het echt mogelijk. Lees de informatie van de Schermtijd Detox door want daar ga ik in op wat nodig is om zelfstandig te spelen. Ook heb ik artikelen over toy rotation, soorten speelgoed, soorten spel en open einde speelgoed waar je veel informatie uit kan halen.
Hieronder een aantal algemene tips voor het zelfstandig spelen:
- Geef je kind echt de tijd om tot spel te komen.
- Probeer geen suggesties of ideeën aan te bieden
- Zorg dat er speelgoed aanwezig is om mee te spelen
- Geef aan wat je verwacht, bijvoorbeeld; mama gaat nu was vouwen, je mag zelf gaan spelen. Ik ben hier als er wat is.
- Vraagt je kind of je met hem wil spelen? Geef dan aan: je mag nu zelf spelen, straks gaan we samen naar de speeltuin/iets bakken/vul zelf in. Je kind weet dan dat tijd samen later volgt. Lees in dit artikel hoe je connectie maakt met je kind zonder samen te spelen.
- Geef aan wat volgt na het spelen, bijvoorbeeld: straks gaan we samen naar de winkel of: straks gaan we samen wat eten en dan naar de speeltuin. Dit biedt overzicht en geeft een gevoel van voorspelbaarheid, aangezien tijd nog abstract is voor jonge kinderen.
- Laat het los. Rommelt je kind wat aan maar blijft het niet gefocust op één ding? Prima. Na verloop van tijd zullen perioden van spel weer langer worden.
Bronnen
[1] Mallawaarachchi, S.R., Tieppo, A., Hooley, M., & Horwood, S. (2023). Persuasive design-related motivators, ability factors and prompts in early childhood apps: a content analysis. Computers in human behavior, 139, 107492. https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107492
